Trong hơn 35 năm đổi mới, Việt Nam đã gặt hái nhiều thành tựu đáng kể trong lĩnh vực xuất khẩu hàng hóa, giúp lĩnh vực này trở thành một trong những trụ cột chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn không ít hạn chế cần được giải quyết bằng những giải pháp mang tính đột phá, nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.
Bối cảnh ảnh hưởng đến xuất khẩu hàng hóa trong giai đoạn đổi mới
Thứ nhất, thực hiện hiệu quả chiến lược hội nhập quốc tế.
Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là xu thế tất yếu. Từ năm 1986, Đảng và Nhà nước đã khởi xướng công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, giúp Việt Nam chuyển từ nền kinh tế khép kín sang nền kinh tế mở. Chính sách hội nhập không ngừng phát triển từ phương châm “muốn làm bạn với tất cả các nước” đến “chủ động, tích cực hội nhập và nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế”. Đến năm 2020, Việt Nam đã thiết lập quan hệ kinh tế, thương mại với hơn 230 quốc gia và vùng lãnh thổ, ký kết 17 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có 3 FTA thế hệ mới. Điều này giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia tham gia nhiều FTA nhất trên thế giới, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế lâu dài.
Thứ hai, hoàn thiện mô hình kinh tế thị trường.
Việc chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường là một quyết sách sáng tạo, phù hợp của Đảng và Nhà nước. Mô hình kinh tế thị trường của Việt Nam ngày càng được cải tiến với sự điều tiết vĩ mô hợp lý từ Nhà nước và tuân thủ các quy luật khách quan của kinh tế thị trường, góp phần nâng cao hiệu quả thực tiễn.
Thứ ba, ứng phó với khủng hoảng kinh tế và đại dịch COVID-19.
Trong quá trình đổi mới, Việt Nam đã đối mặt với nhiều cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu, từ khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, suy thoái kinh tế giai đoạn 2008-2013, đến tác động nghiêm trọng của đại dịch COVID-19. Đại dịch đã làm gián đoạn thương mại toàn cầu và chuỗi cung ứng, gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến xuất khẩu hàng hóa. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn nỗ lực tận dụng các cơ hội để duy trì tăng trưởng xuất khẩu, góp phần vượt qua những thách thức này.
Thành tựu xuất khẩu hàng hóa trong hơn 35 năm đổi mới
Thứ nhất, tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu liên tục.
Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam đã tăng trưởng bền vững qua từng giai đoạn. Năm 2020, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 545,36 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 282,65 tỷ USD, tăng 7% so với năm 2019. Đặc biệt, năm 2021, mặc dù chịu ảnh hưởng của đại dịch, kim ngạch xuất khẩu vẫn đạt 336,31 tỷ USD, tăng 19% so với năm trước.
Thứ hai, mở rộng số lượng và nâng cao chất lượng hàng xuất khẩu.
Việt Nam đã liên tục bổ sung các mặt hàng xuất khẩu mới, đồng thời nâng cao chất lượng các mặt hàng chủ lực như nông sản, dệt may, giày dép, điện tử, và điện thoại. Đến năm 2021, có 35 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, trong đó 8 mặt hàng vượt 10 tỷ USD, khẳng định vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Thứ ba, chuyển đổi cơ cấu hàng xuất khẩu.
Xu hướng chuyển dịch từ xuất khẩu nguyên liệu thô sang hàng chế biến và chế tạo sâu đã góp phần nâng cao giá trị hàng hóa xuất khẩu. Năm 2020, nhóm hàng công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm 85,2% trong tổng kim ngạch xuất khẩu, trong khi hàng nguyên liệu thô giảm còn dưới 15%.
Thứ tư, mở rộng và đa dạng hóa thị trường.
Trước năm 1986, Việt Nam chủ yếu xuất khẩu sang các nước trong khối xã hội chủ nghĩa. Sau đổi mới, thị trường xuất khẩu đã được mở rộng ra nhiều khu vực trên thế giới, bao gồm Mỹ, EU, Nhật Bản, và các nước ASEAN, góp phần đảm bảo sự phát triển ổn định và bền vững.
Để tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa đến năm 2030, Việt Nam cần áp dụng các giải pháp sáng tạo nhằm khắc phục những hạn chế hiện tại, tận dụng cơ hội hội nhập và cải thiện năng lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
